Ảnh & Clip ✿◕ ‿ ◕✿ Việt Nam Ngày Ấy... ✿◕ ‿ ◕✿

Những chiếc xích lô đỗ cạnh Công trường Lam Sơn.



Bên dưới khu trung tâm thương mại Grands Magasins Charner, sau này là Thương xá TAX.



Một góc đại lộ Bonard (đường Lê Lợi).



Đại lý xe hơi Scama bên đại lộ Bornard.



Ngã tư Charner – Bonard (Nguyễn Huệ – Lê Lợi), phía xa là Dinh Xã Tây (UBND TP HCM).



Đài phun nước ở vòng xoay ngã tư Charner – Bonard (vòng xoay Cây Liễu).



Vỉa hè đại lộ Bonard, góc ngã tư Lê Lợi – Công Lý ngày nay.



Vòng xoay trước chợ Bến Thành, từ mặt trước khu chợ nhìn về phía phải.



Bến xe ngựa trước chợ Bến Thành.



Bến xe ngựa trước chợ Bến Thành.​

 

Cửa Đông chợ Bến Thành ở đường Víenot, sau này là đường Phan Bội Châu.



Các ki-ốt cạnh cửa Đông chợ Bến Thành.



Đường Colonel Budonnet (Lê Lai).



Cửa hàng đồ lưu niệm trên phố Catinat (Đồng Khởi).



Vỉa hè đường Mac Mahon, bên kia đường là đền thờ Ấn Độ giáo.



Tiệm thuốc Tây góc Mac Mahon – Bonard (Nam Kỳ Khởi Nghĩa – Lê Lợi).



Dưỡng đường Saint Paul, nay là Bệnh viện Mắt TP HCM trên đường Điện Biên Phủ.



Viện Bảo tàng trong Thảo Cầm Viên Sài Gòn.



Trong Thảo Cầm Viên.



Trong Thảo Cầm Viên.​

 

Đường rạch Testard (nay là đường Châu Văn Liêm) ở Chợ Lớn.



Từ đường Lão Tử nhìn về đường rạch Testard.



Hội quán Ôn Lăng trên đường Lão Tử.



Quán ăn vỉa hè bên ngoài hội quán Ôn Lăng.



Bên ngoài hội quán Ôn Lăng.



Bên ngoài hội quán Ôn Lăng.



Các quầy bán nhang và đồ cúng trên vỉa hè đường Lão Tử, phía trước hội quán Ôn Lăng.



Từ đường Lão Tử nhìn về đường Lương Nhữ Học.



Đường Lương Nhữ Học.



Xe hơi trên một con đường ở Sài Gòn.​

 

Cầu tàu ở khu quân cảng Bến Bạch Đằng.



Cầu tàu ở khu quân cảng Bến Bạch Đằng.



Tác giả bộ ảnh (áo trắng) đứng cùng với hai Cảnh binh Duyên hải người Pháp ở Sài Gòn. Ông là thủy thủ trên chiến hạm Mỹ USS Rochester (CA-124). Tàu của ông ghé thăm Sài Gòn từ ngày 17-20/2/1954.



Chùm ảnh: Chùa Vĩnh Nghiêm – ngôi chùa nổi tiếng nhất Sài Gòn


Tiêu biểu cho kiến trúc Phật giáo Việt Nam hiện đại, chùa Vĩnh Nghiêm là ngôi chùa thu hút lượng du khách đông đảo hàng đầu của TP.HCM.
Tọa lạc tại số 339 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, chùa Vĩnh Nghiêm là ngôi chùa nổi tiếng bậc nhất của TP HCM.



Người sáng lập chùa là hai Hòa thượng Thích Tâm Giác và Thích Thanh Kiểm đến từ miền Bắc. Tên chùa Vĩnh Nghiêm ở Sài Gòn được đặt theo tên một ngôi chùa gỗ cùng tên là chùa Vĩnh Nghiêm ở xã Đức La, tổng Trí Yên, phủ Tạng Giang, tỉnh Bắc Giang. Đây là một ngôi chùa kiến lập từ đời vua Lý Thái Tổ, vốn là trung tâm truyền bá Phật giáo của Thiền phái Trúc Lâm.



Người thiết kế chùa là kiến trúc sư Nguyễn Bá Lăng với sự cộng tác của các ông Lê Tấn Chuyên và Cổ Văn Hậu… Chùa được khởi công năm 1964 tại khu đất thấp nằm bên rạch Thị Nghè. Khi đó người ta phải chuyển khoảng 40.000 m³ đất từ xa lộ Biên Hòa về san lấp mặt bằng. Kinh phí xây dựng chùa khoảng 98 triệu đồng tiền lúc bấy giờ, hoàn toàn do các Phật tử đóng góp.



Năm 1971, chùa Vĩnh Nghiêm cơ bản hoàn thành với các hạng mục, gồm tòa nhà trung tâm, Bảo tháp Quán Thế Âm, cơ sở dành cho hoạt động xã hội. Về sau, chùa lần lượt xây thêm các công trình khác, như Bảo tháp Xá Lợi Cộng đồng, Tháp đá Vĩnh Nghiêm, Phương trượng đường, khách đường…



Sau khi hoàn thành, chùa tọa lạc trên một khuôn viên rộng thoáng, diên tích khoảng 6.000 m2. Kiến trúc chùa chịu ảnh hưởng từ các ngôi chùa cổ miền Bắc Việt Nam, nhưng xây bằng kỹ thuật và vật liệu xây dựng thời hiện đại.



Tam quan chùa là một công trình khá đồ sộ, kiến trúc theo kiểu truyền thống với các tầng mái ngói đỏ có đầu đao uốn cong. Năm 2005, do thành phố thực hiện dự án mở rộng đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa, cổng Tam quan của chùa đã được di dời vào bên trong, đến vị trí hiện tại.



Tòa nhà trung tâm của chùa bao gồm một tầng lầu và một tầng trệt. Tầng trệt được chia làm nhà thờ Tổ, giảng đường, văn phòng, thư viện, phòng tăng, lớp học và phòng học (vì chùa là cơ sở của trường cơ bản Phật học)…​

 

Trước tòa nhà trung tâm là tượng Đức Quán Thế Âm Bồ Tát bề thế.



Từ dưới sân có ba cầu thang rộng gồm 23 bậc, dẫn lên tầng trên, nơi có Phật điện.




Phật điện được kiến trúc theo kiểu chữ công (工), các góc mái đều uốn cong theo kiểu chùa miền Bắc. Chính giữa đỉnh nóc có Bánh xe pháp luân.



Hình linh vật ở các góc Phật điện.



Toàn cảnh không gian bên trong Phật điện. Những công trình chạm khắc gỗ ở đây khá tinh xảo với bao lam tứ linh, bao lam cửu long…




Chính giữa Phật điện là bàn thờ Phật Thích Ca.



Hai bên có Bồ Tát Văn Thù (bên trái) và Bồ Tát Phổ Hiền (bên phải).



Hậu cung của Phật điện gian có thờ Tổ và những vĩ nhân có công với đất nước.




Dọc theo tường hai bên Phật điện có các tranh La Hán.



Ở hàng hiên hai bên lối vào, mỗi bên có một pho tượng Kim Cang khá lớn.​

 

Bên ngoài Phật điện, phía tay trái có một gác chuông.



Bên trong treo một đại hồng chung có đường kính 1,8 m, đúc năm 1971, do các Phật tử dòng Tào Động ở Nhật Bản tặng trước năm 1975 để cầu nguyện cho Việt Nam sớm hòa bình.




Các tòa Bảo tháp làm nên điểm nhấn kiến trúc cho chùa, nổi bật là Tháp Quán Thế Âm, có lối vào nằm bên phải Phật điện. Công trình này gồm 7 tầng, cao gần 40 m, được xây cùng lúc với chùa.



Tháp hình vuông, mỗi cạnh đáy 6 m. Đỉnh tháp có 9 bánh xe vòng tròn và những hình khối tròn gọi là Long xa và Quy châu.



Đây là ngôi tháp đồ sộ thuộc hàng bậc nhất trong các ngôi bảo tháp của Phật giáo Việt Nam.



Tháp Xá Lợi Cộng đồng xây phía sau chùa, có 4 tầng, cao 25 m dựng năm 1982, hoàn thành năm 1984. Tháp cũng được xây theo một kiểu khá độc đáo. Đây là nơi để lọ đựng tro thi hài người đã khuất mà thân nhân của họ gửi và gìn giữ ở chùa.




Tháp đá Vĩnh Nghiêm nằm cạnh Tam quan, được khánh thành vào tháng 12/2003, cao 14 m, là tháp thờ cố Đại lão Hòa thượng Thích Thanh Kiểm, một trong hai vị cao tăng có công sáng lập chùa. Đây được xem là ngôi tháp đá đầu tiên ở miền Nam, và cũng là ngôi tháp đá lớn nhất, cao nhất Việt Nam tính đến nay.



Giới kiến trúc đánh giá, chùa Vĩnh Nghiêm là một trong số công trình tiêu biểu cho kiến trúc Phật giáo Việt Nam ở thế kỷ 20.



Đây cũng là ngôi chùa thu hút lượng du khách tham quan, chiêm bái hàng đầu của TP HCM ngày nay.​

 

Những hình ảnh quý giá về Tết Việt thời bao cấp



Tết Nguyên đán là ngày lễ lớn nhất trong năm của người Việt Nam. Thời bao cấp, do có ít cửa hàng mậu dịch nên người dân thường xếp hàng dài chờ tới lượt mua các sản phẩm như mứt tết, bánh kẹo, rượu, thuốc lá...

Vào thời bao cấp, người dân Việt Nam đón Tết Nguyên đán trong không khí vui tươi, náo nhiệt và tràn đầy hứng khởi. Vào dịp Tết, nhiều gia đình mua sắm bánh mứt kẹo, chè, rượu, vải vóc… để đón chào năm mới với nhiều niềm vui và may mắn.



Theo đó, từ ngày 20 tháng Chạp, các cửa hàng mậu dịch luôn đông khách tới mua sắm.



Người dân xếp hàng chờ tới lượt mua các mặt hàng Tết tại một cửa hàng gần Nhà hát Lớn ở Hà Nội.



Tết âm lịch cũng là thời điểm nhiều gia đình mua vải để may quần áo mới cho các thành viên, đặc biệt là trẻ em.



Nhiều bà nội trợ xếp hàng mua thịt quay, giò để chuẩn bị đón Tết.



Mứt Tết, rượu chanh hoặc rượu cam được bày bán nhiều tại các cửa hàng mậu dịch thời bao cấp mỗi độ Tết đến, xuân về.



Cửa hàng treo biển ghi các mặt hàng bán dịp Tết Nguyên đán phục vụ nhu cầu của người dân.



Khi nhìn những hình ảnh này, mọi người đều cảm nhận thấy Tết đang đến gần. Ngày Tết là dịp gia đình sum họp và cùng nhau đón năm mới với hy vọng sẽ gặp nhiều may mắn, bình an trong 12 tháng sắp tới.



Cửa hàng bán tranh ảnh, sách báo Tết và đồ trang trí thu hút nhiều người tới mua bán.



Bàn đổi tiền lẻ tấp nập người ra vào.​

 

Sài Gòn độc đáo qua ảnh tô màu thời Pháp

Những công trình biểu tượng của Sài Gòn xưa được tái hiện trong bộ bưu ảnh tô màu bằng tay thời Pháp của nhà sưu tập Bùi Bằng Giang.



Thương xá Eden nằm ở góc đường Đồng Khởi - Lê Lợi, là biểu tượng trung tâm thương mại của Sài Gòn xưa. Ngoài những quầy bán mặt hàng tiêu dùng sang trọng ở đây còn có cả rạp chiếu phim hiện đại. Ngoài mặt tiền Eden là quán cà phê Givral sang trọng, nơi các nhà báo quốc tế thường ngồi vào trao đổi thông tin. Hiện, tại vị trí này là tòa nhà thương mại Union Square (Vincom B cũ).



Dinh Độc Lập thời còn mang tên Norodom, xây dựng ngày 23/2/1868 do kiến trúc sư người Pháp Hermite thiết kế. Ngày 27/2/1962, Dinh bị ném bom sập toàn bộ cánh trái và không thể phục hồi. Năm 1962, dinh được san bằng để xây dựng mới hoàn toàn theo thiết kế của kiến trúc sư Ngô Viết Thụ và khánh thành ngày 31/10/1966.



Khách sạn Majestic được xây dựng năm 1925. Người xây dựng là một thương gia người Hoa giàu bậc nhất Sài Gòn lúc bấy giờ. Ông cũng là người xây dựng nhiều công trình nổi tiếng như Bảo tàng Mỹ thuật, Bệnh viện Từ Dũ, chợ Bình Tây... Majestic mang vẻ đẹp kiến trúc châu Âu thời phục hưng cùng nhiều hạng mục khác như quầy bar, phòng họp quốc tế. Khách sạn đã từng đón tiếp nhiều nhân vật quan trọng như Tổng thống Pháp Mitterrand, Thái tử Nhật Akishino, Thái tử Đan Mạch Henrick, Thái tử Anh Ed.Andrew ...



Năm 1860, Cảng Sài Gòn được thành lập với tên gọi là Thương cảng Sài Gòn gồm các khu vực Hàm Nghi, Nhà Rồng, Khánh Hội và chợ cá. Thương Cảng Sài Gòn được đổi tên thành Cảng Sài Gòn vào năm 1975.



Chợ Bến Thành xuất hiện từ trước khi người Pháp xâm chiếm Gia Định. Ban đầu, vị trí của chợ nằm bên bờ sông Bến Nghé, cạnh một bến sông gần thành Gia Định. Khi ấy, bến này dùng để cho hành khách vãng lai và quân nhân vào thành, vì vậy mới có tên gọi là Bến Thành. Thời kỳ đầu chợ được xây bằng gạch, sườn gỗ, lợp tranh nhưng theo năm tháng bị xuống cấp và đến năm 1912 người Pháp mới cho khởi công xây dựng lại, đến tháng 3/1914 hoàn thành.



Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh trước năm 1975 còn được gọi là Hội trường Diên Hồng.



Nhà hát Thành phố được xây dựng năm 1898, khánh thành năm 1900 tại vị trí công trường Đồng hồ (Place de I’Horloge) tức quảng trường trước nhà hát hiện nay. Năm 1954 nơi đây dùng làm điểm tạm trú cho thường dân Pháp di cư từ Bắc vào Nam theo Hiệp định Geneve 1954. Năm 1955 công trình được chuyển thành trụ sở quốc hội (Hạ nghị viện). Kể từ 1975 nhà hát trở lại chức năng ban đầu để biểu diễn nghệ thuật và được gọi là Nhà hát Thành phố.



Trước năm 1975, đường Đồng Khởi có tên là Tự Do với chiều dài 630 m, bắt đầu từ trước Nhà thờ Đức Bà và kết thúc tại Khách sạn Majestic Saigon trên đường Tôn Đức Thắng (hướng nhìn ra sông Sài Gòn). Các công trình nổi bật trên tuyến phố này là Nhà hát lớn TP HCM, khách sạn Continental, Grand Hotel Sài Gòn, khách sạn Caravelle và Vincom Center A.



Rạch Bến Nghé nằm chính ở khúc sông Sài Gòn từ cầu Khánh Hội đến hết cầu Chữ Y. Ngoài vai trò là thủy lộ quan trọng, sông bến Nghé còn là nơi xảy ra nhiều trận đánh ác liệt dưới thời phong kiến trong lịch sử Việt Nam. Khi thực dân Pháp cai trị Nam Kỳ, nhà cầm quyền Pháp đã cho xây một cột cờ cao 30 mét gọi là Thủ Ngữ (cách vàm Bến Nghé vài trăm mét). Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nơi đây cũng chứng kiến nhiều trận đánh khốc liệt.



Nhà thờ Đức Bà được đặt viên đá đầu tiên bởi giám mục Isidore Colombert vào ngày 7/10/1877, khánh thành 3 năm sau (11/4/1880). Ban đầu, công trình có tên gọi là Nhà thờ Nhà nước do Pháp bỏ tiền xây dựng và quản lý. Đến nay, Nhà thờ toạ lạc giữa quận 1, là điểm tham quan của rất nhiều du khách trong và ngoài nước và là một trong những công trình kiến trúc cổ tiêu biểu của TP HCM. ​

 

Trại lính Hải quân thời Pháp. Sau khi người Pháp rút khỏi Việt Nam năm 1954, nơi đây trở thành điểm trú đóng của Lữ đoàn bảo vệ Dinh Độc Lập. Sau này do cần thiết phải kéo dài đường Cường Để (nay là Tôn Đức Thắng) nối liền qua phía Đa Kao, khu vực này bị chia làm hai bên, đường Đinh Tiên Hoàng nằm ở giữa tại vị trí cổng trên hình ảnh. Ngày nay, các tòa nhà nằm phía bên trái là trường Đại học Dược khoa, phía bên phải là Đại học Văn khoa và Đài truyền hình TP HCM.



Năm 1864, đề đốc Pháp De La Grandière ký quyết định cho xây dựng vườn Bách thảo Sài Gòn. Vườn được nới rộng dần đến năm đến 33 hecta năm 1927. Sau hơn 130 năm tồn tại, nơi đây trở thành một vườn thú lớn mang tên Thảo Cầm Viên với 590 đầu thú thuộc 125 loài, thực vật có 1800 cây gỗ thuộc 260 loài, 23 loài lan nội địa, 33 loài xương rồng, 34 loại bon sai... Bên trong Thảo Cầm Viên còn có hai công trình kiến trúc đặc sắc khác đó là Đền thờ vua Hùng và Bảo tàng Lịch sử Việt Nam.



Năm 1927 người Pháp cho xây dựng Bảo tàng đầu tiên của Sài Gòn với tên gọi Blanchard de la Brosse. Năm 1945 Bảo tàng đổi tên thành Gia Định Bảo tàng viện, năm 1956 là Viện bảo tàng Quốc gia Việt Nam chính thức cho du khách tham quan. Sau giải phóng được gọi là Bảo tàng Lịch sử Việt Nam - Thành phố Hồ Chí Minh cho đến ngày nay.



Năm 1832, vua Minh Mạng cho lập huyện Ngãi An thuộc tỉnh Biên Hòa. Đến năm 1866 nhập vào khu thanh tra Sài Gòn, trở thành huyện Thủ Đức tỉnh Gia Định năm 1899. Năm 1976, Sài Gòn chính thức đổi tên từ thành phố Sài Gòn - Gia Định thành Thành phố Hồ Chí Minh và huyện Thủ Đức trở thành trực thuộc.



Chụp lại những biểu tượng của Sài Gòn sau 100 năm​

Dù trải qua cả thế kỷ, nhà thờ Đức Bà, Bưu điện hay Nhà hát Thành phố vẫn giữ được dáng vẻ đặc trưng và tạo nên những dấu ấn riêng cho Sài Gòn.





Nhà thờ Đức Bà được đặt viên đá đầu tiên bởi giám mục Isidore Colombert vào ngày 7/10/1877, khánh thành 3 năm sau (11/4/1880). Ban đầu, công trình có tên gọi là Nhà thờ Nhà nước do Pháp bỏ tiền xây dựng và quản lý. Năm 1895, nhà thờ được xây thêm hai tháp chuông (cao 57,6 m) với 6 chuông đồng lớn nặng gần 29 tấn. Đỉnh tháp có một cây thánh giá cao 3,5 m, ngang 2 m, nặng 600 kg. Năm 1958, Linh mục Giuse Phạm Văn Thiên đã đặt tạc tượng Đức mẹ Hòa Bình bằng đá cẩm thạch trắng Carrara của Ý và chuyển về Sài Gòn 1959. Từ đó, người dân bắt đầu quen với tên gọi là nhà thờ Đức Bà. Ngày 5/12/1959, Tòa thánh cho phép làm lễ "xức dầu", tôn phong Nhà thờ Chính tòa Sài Gòn lên hàng tiểu Vương cung thánh đường (basilique). Từ đó, tên gọi chính thức của thánh đường là Vương cung thánh đường Đức Bà Sài Gòn. Ngày nay, Nhà thờ toạ lạc ngay trung tâm Q.1, là điểm tham quan của rất nhiều du khách trong và ngoài nước. Nó cũng là một trong những công trình kiến trúc cổ tiêu biểu của TP.HCM.





Cầu Mống do công ty vận chuyển hàng hải của Pháp - Messageries Maritimes, xây dựng năm 1893 – 1894. Đây là một trong những cây cầu cổ nhất Sài Gòn, dài 128 m, rộng 5,2 m, làm bằng thép kiên cố theo cấu trúc vòm mống. Khi thi công Đại lộ Đông Tây, cầu được dỡ hoàn toàn để phục vụ thi công, sau đó được lắp ghép lại nguyên bản có gia cố thêm trụ móng và đèn chiếu sáng mỹ thuật.



Nhà hát Thành phố được xây dựng năm 1898 tại vị trí Công trường Đồng hồ (Place de I’Horloge) tức quảng trường trước nhà hát hiện nay, đến đầu 1900 thì hoàn thành. Năm 1954 nơi đây dùng làm điểm tạm trú cho thường dân Pháp di cư từ Bắc vào Nam theo Hiệp định Geneve 1954. Năm 1955 công trình được chuyển thành trụ sở Quốc hội (Hạ nghị viện). Kể từ 1975 Nhà hát trở lại chức năng ban đầu để biểu diễn nghệ thuật và được gọi là Nhà hát Thành phố như hiện nay.​

 

Khách sạn Continental bắt đầu xây vào năm 1878 do ông Pierre Cazeau (một nhà sản xuất vật liệu xây cất và dụng cụ trong nhà) làm chủ đầu tư, với mục đích để tiếp đón các du khách sang trọng từ Pháp đến Sài Gòn. Năm 1880 khách sạn này trở thành nơi gặp gỡ của giới thượng lưu Pháp ở Đông Dương. Năm 1911 khách sạn được bán cho công tước De Montpensier (người xây Lầu Ông Hoàng – Phan Thiết). Năm 1930, nó tiếp tục được bán lại cho Mathieu Francini, một trùm tội phạm của đảo Corse. Giai đoạn 1960-1970, khách sạn đổi tên thành Đại lục lữ quán. Hiện nay, Continental đã là một khách sạn sang trọng, toạ lạc tại vị trí đắc địa trên đường Đồng Khởi (Quận 1, TP.HCM).



Bưu điện trung tâm Sài Gòn được xây dựng năm 1886 đến 1891 theo thiết kế của kiến trúc sư người Pháp Villedieu với lối kiến trúc cổ điển Châu Âu và kiến trúc truyền thống Châu Á. Ở mặt tiền Bưu điện có vinh danh những nhà phát minh ra ngành điện tín và ngành điện nổi tiếng của thế giới. Bưu điện TPHCM nằm bên cạnh nhà thờ Đức Bà tạo nên một cụm công trình kiến trúc thuộc địa đặc biệt tạo dấu ấn khó quên đối với du khách.



Tiền thân của Dinh Độc lập là Dinh Thống đốc Nam kỳ tên Norodom, xây dựng ngày 23/2/1868 do kiến trúc sư người Pháp Hermite thiết kế. Ngày 27/2/1962, Dinh bị ném bom sập toàn bộ cánh trái và không thể phục hồi. Ngày 1/7/1962, Ngô Đình Diệm cho san bằng để xây dựng mới hoàn toàn theo thiết kế của kiến trúc sư Ngô Viết Thụ và khánh thành ngày 31/10/1966. Dinh được xây dựng cao 26 m, rộng 4.500 m2, diện tích sử dụng 20.000 m2, với 100 phòng gồm 3 tầng chính, 1 sân thượng, 2 gác lửng, tầng nền, 2 tầng hầm và một sân thượng cho máy bay trực thăng đáp xuống. Sau năm 1975, Dinh Độc Lập đổi tên thành Dinh Thống Nhất và đang là địa chỉ tham quan ưa thích của du khách khi đến TP.HCM.



Miếu Nhị Phủ, Nhị Phủ hội quán (hay còn được gọi là chùa ông Bổn) tọa lạc tại 264 đường Hải Thượng Lãn Ông (phường 14, Quận 5, TP.HCM). Miếu có tên là Nhị Phủ vì miếu được thành lập do sự đóng góp của người Hoa gốc ở hai phủ Tuyền Châu và Chương Châu (Phúc Kiến, Trung Quốc). Do trong miếu có thờ ông Bổn (tức Phúc Đức chính thần), vị thần bảo hộ đất đai theo tín ngưỡng của người Hoa nên còn được gọi là chùa Ông Bổn. Trải qua hàng trăm năm thăng trầm, miếu Nhị Phủ đã qua ba lần trùng tu lớn vào những năm 1875, 1901 và 1990. Đến nay, ngôi miếu vẫn giữ được nét cổ kính qua phong cách kiến trúc và trang trí truyền thống của người Hoa gốc Phúc Kiến.



Vào cuối thế kỉ 19, đại lộ Lê Lợi ngày nay vốn là con kinh rộng nhất Sài Gòn với tên gọi “Kinh Lớn” hay “Kinh Charner”. Do kinh này quá ô nhiễm nên kỹ sư, thiếu tá Bovert đề nghị lấp năm 1867 và đặt tên mới là Đại lộ Bornard (Boulevard Bornard). Đại lộ Lê Lợi hiện nay là con đường sang trọng, phồn hoa và nhộn nhịp bậc nhất TP.HCM. Nơi đây cũng đặt bến tàu điện ngầm đầu tiên của thành phố khởi công vào tháng 7 vừa qua, đánh dấu một quá trình phát triển mới của đô thị Sài Gòn sau hơn 300 năm thành lập.
​

 

Hàng rong Sài Gòn hơn 100 năm trước

Gánh phở, xe kem, thùng tào phớ... trên vai, bộ bưu ảnh tái hiện nhiều ký ức thân quen ở Sài Gòn - Chợ Lớn đồng thời cho thấy cảnh sôi động của thành phố ngay từ đầu thế kỷ 20.



Đô thị Sài Gòn- Chợ Lớn, một trong hai thành phố quan trọng nhất Việt Nam sau khi Pháp chiếm Đông Dương vào cuối thế kỷ 19. Các nhà nhiếp ảnh người Pháp nhanh chóng phát hiện ra hoạt động buôn bán kiểu di động- hàng hoá, thức ăn được lưu thông dựa vào sự dẻo dai của đôi chân người bán hàng, có mặt ở khắp các ngóc ngách của thành phố. Bộ bưu ảnh hàng rong ở Sài Gòn- Chợ Lớn tái hiện một phần đời sống kinh tế- xã hội cũng như văn hoá của người Việt hồi đầu thế kỷ 20.



Phở là món ăn truyền thống của người Việt xuất hiện đầu tiên trên các gánh hàng rong. Thành phần đơn giản, chỉ gồm nước lèo, bánh phở, một vài miếng thịt và các lọ gia vị. Đây là một gánh phở dạo khác của người Sài Gòn xưa, người bán hàng gánh cả bếp lò, nồi nước sôi đi khắp nơi phục vụ.



Bánh gạo, một loại bánh phổ biến cũng được bán rong trên các khu phố. Bánh được làm từ gạo trộn cùng một số loại ngũ cốc khác cho có mùi vị, cho thêm bột kết dính rồi ép dẹp, sau đó hấp chín.



Cháo, mỳ hay hủ tiếu được người Pháp gọi chung là súp. Các gánh hàng loại này khá cồng kềnh, nặng nề nên chủ gánh thường chọn một góc phố đông người, ngã tư để tiện buôn bán.



Hình ảnh khá thú vị về một xe bán kem của người Hoa Sài Gòn những năm đầu thế kỷ 20. Kem được làm mát bằng đá lạnh xếp xung quanh, sát thùng là một lớp xốp mỏng để giữ đá lâu tan. Người bán sẽ “thu hút” khách bằng một cái chuông nhỏ gắn sát tay lái bên phải.



Khu vực Chợ Lớn tập trung đông đúc Hoa kiều theo đường biển vào lập nghiệp ở Việt Nam từ thời các chúa Nguyễn mở mang bờ cõi. Người Hoa là những người giỏi buôn bán, chịu khó nên các gánh hàng của họ thường đông khách. Hình ảnh chú "Khách"- một cách gọi người Hoa của người Việt bán với đôi quang gánh bán dạo các món ăn như mỳ, cháo, tào phớ... rất quen thuộc và tồn tại cho đến những năm 70 của thế kỷ 20.



Hình ảnh điển hình của gánh tào phớ xưa. Người bán thường gánh một thùng gỗ đựng tào phớ, một chạn gỗ đựng chén bát, muỗng, và những vật dụng khác. Người bán tào phớ có tiếng rao rất đặc biệt, chỉ có một chữ " phớ..." kéo dài.



Quán bán nước giải khát trên vỉa hè. Người bán hàng ngồi trên ghế cho thấy quán hàng kiểu này là cố đinh, khách hàng là khách qua đường, các bác phu xe kéo nghỉ chân uống chén trà xanh hay một loại nước trái cây nào đó như dừa, được trồng nhiều ở ngay tại vùng Sài Gòn- Chợ Lớn.



Những thực khách ngồi xổm thưởng thức món mỳ của một người bán hàng rong người Hoa ngay trên đường. Các gánh hàng kiểu này vẫn duy trì nhiều ở Sài Gòn cho đến tận những năm 1970.



Nón lá, hình ảnh đặc trưng của người Việt, được làm từ lá cọ lợp trên nên khung tre nhỏ hình chóp nhọn dưới có quai đeo, nón rộng vành nên che kín mặt và rất mát. Nón của người Việt khác với nón người Trung Quốc hay đội với cái chóp nhọn đặc trưng. ​

 

Sài Gòn xưa cũng có những khu phố tập hợp các loại gánh hàng rong để người dân và khách thuận tiện ăn uống. Vào buổi sáng khu phố rất náo nhiệt thu hút cả người Tây sống ở thuộc địa.



Họp chợ trên đường phố là một thói quen cố hữu của người Việt. Buôn bán nhỏ, mang bán từng mớ rau, con cá nuôi được nên người Việt tiện đâu bán đấy. Những hình ảnh này cho thấy các bà các chị đang mua bán nông sản, thực phẩm rất sôi động trên phố phường Sài Gòn xưa.



Một người Việt với chiếc nón lá đặc trưng quẩy đôi quang gánh trên đường phố Sài Gòn. Trong đôi sọt đan bằng lá của người đàn ông này thường có nhiều loại nông sản do chính gia đình trồng được để mang đi bán.


​

Những xe hủ tiếu 60 năm tuổi ở Sài Gòn

Anh Văn không nhớ rõ mình là đời thứ thứ bao nhiêu của dòng họ từ Triều Châu di cư đến đây nhưng chiếc xe hủ tiếu, mì truyền lại từ đời ba anh, đến nay cũng ngót nghét gần 60 năm.



Những người Hoa đầu tiên từ Phúc Kiến, Quảng Đông, Quảng Tây, Triều Châu… đã đặt bước chân di dân đầu tiên lên “Hòn ngọc viễn đông”. Họ mang theo nhiều nét văn hóa, phong tục khác nhau làm cho linh hồn mảnh đất này thêm phong phú. Mà trong đó, nghệ thuật ẩm thực là nét chấm phá thú vị, với điểm nhấn đặc sắc là hình ảnh những chiếc xe hủ tiếu, mì “chở” trên mình các điển xưa tích cũ của lịch sử Trung Hoa.



Năm 1778 người Hoa từ Cù lao Phố đã chuyển về Chợ Lớn sinh sống và một cộng đồng người Hoa bắt đầu hình thành. Cũng từ đó những chiếc xe hủ tiếu mì đầu tiên bắt đầu xuất hiện ở Sài Gòn. Ban đầu phần lớn người Hoa tập trung ở khu Chợ Lớn. Anh Lưu Khải Văn không nhớ rõ mình là đời thứ bao nhiêu của dòng họ từ Triều Châu di cư đến đây nhưng chiếc xe hủ tiếu mì truyền lại từ đời ba anh, đến nay cũng ngót nghét gần 60 năm.



Cứ đều đặn 7h sáng anh bắt đầu nấu và chế biến nguyên vật liệu, đến 13h chiều thì bày bán, đến 23h khuya lại dọn hàng. Chu kỳ ấy cứ tiếp diễn đều đặn tuần tự từ hàng chục năm nay. Tất cả công thức nấu nước lèo, pha chế đều “bí truyền” riêng trong dòng họ.



Hơn 43 tuổi, anh Văn vẫn chưa có thời gian để lập gia đình nên anh nhận một đứa con để làm niềm vui, hạnh phúc cho cuộc sống hàng ngày cũng như có người nối nghiệp nhà.



Hiện nay, anh chị em anh Văn đều sống quây quần cùng nhau trong xóm nhỏ ở đường Cao Văn Lầu. Mọi người cùng giúp đỡ nhau nối nghiệp gia đình. Anh hai, anh ba cùng thay phiên “đứa em” buôn bán.



Ngày xưa, nơi đây còn là vựa gạo rất lớn của Sài Gòn - Chợ Lớn. Bên cạnh gia đình anh Văn còn nhiều hàng xóm láng giềng khác cùng nương tựa lẫn nhau. Anh mua gạo ủng hộ về làm hủ tiếu, ngược lại họ sẵn sàng thưởng thức những tô mì ngon của quán anh. “Truyền thống” nghĩa tình làng xóm tốt đẹp ấy kéo dài hàng chục năm đến tận bây giờ.



Khác với gia đình anh Văn, ông bà nhà cô Ngọc từ Quảng Châu lại di dân về sinh sống gần cầu Băng Ky, Bình Thạnh và xe hủ tiếu mì của gia đình cũng có tuổi đời hơn 60 năm. Cô chia sẻ, xe được làm bằng gỗ đỏ rất chắc chắn, mấy miếng lót inox thay mấy lần rồi mà gỗ vẫn còn nguyên.​

 

Những hoa văn các điển tích xưa vẽ trên kính xe cũng nhuốm màu thời gian nhưng vẫn còn sắc nét. Các nét vẽ tinh tế sống động nhắc lại những cuộc chiến đẫm máu trong lịch sử Trung Hoa cổ đại.



Hay như tích Lã Bố lén hội phụng Nghi đình gặp Điêu Thuyền, một trong tứ đại mĩ nhân Trung Hoa xưa. Điều thú vị là các tích đều là văn hóa, lịch sử Trung Hoa nhưng người nghệ nhân đều có chú thích bằng từ thuần Việt như một sự kết giao hài hòa của văn hóa Việt – Trung.



Không cổ xưa như ở các gia đình khác, xe của dòng họ Tâm Ký di cư từ Quảng Đông sang có nhiều hoa văn sắc sảo và bóng loáng cuốn hút. Anh Tâm chia sẻ chiếc xe trước do đã quá lâu nên không còn nữa, chiếc xe này mới đóng lại. Gia đình vẫn yêu cầu giữ nguyên dáng vẻ như chiếc xe cũ để ghi nhớ lại những hình ảnh đẹp.



Hình ảnh tái hiện lại tích Tiết Đinh San phá phép Dương Phàn.



Những điển tích không phải được vẽ ngẫu nhiên rời rạc mà có liên kết chặt chẽ là một câu chuyện cuốn hút tiếp nối nhau.



Ngày nay khi cuộc sống trở nên vội vã hơn bao giờ hết, khách đi đường cũng vội vàng lướt qua mà không còn kịp ngắm nhìn những hình ảnh thân quen của Sài Gòn xưa.



Những xe hủ tiếu, mì nhỏ ven đường, thật khó vượt qua được những nhà hàng sang trọng rực rỡ ánh đèn để níu chân thực khách.



Dẫu vậy, với niềm hoài cổ, tình nghĩa xóm giềng và của hương vị đặt biệt, những chiếc xe mì nhỏ vẫn tồn tại khắp nơi. Một chút hình bóng của Sài Gòn xưa lưu lại giữa náo nhiệt của Sài Gòn ngày nay.



Những Cây Cầu Xưa Ở Sài Gòn – Chợ Lớn​

1 -Cầu trên sông Sài Gòn (Bến Nghé) phía Đông Sài Gòn

Sông Bến Nghé – sau gọi là sông Sàigòn có đầu nguồn ở vùng Lộc Ninh thuộc tỉnh Bình Long trước 1975, bây giờ là Bình Phước. Bản đồ Pháp Plan de Ville 1790, 1795 còn gọi là sông Đồng Nai vì cho rằng đây là một nhánh của sông Đồng Nai bắt nguồn từ cao nguyên Lang Biang (Lâm Viên) chảy qua Biên Hòa, xuống vùng Sàigòn, thực tế sông Đồng Nai hợp lưu với sông Sàigòn thành sông Nhà Bè rồi chảy ra biển Đông. Cửa Đông và cửa Nam của thành Phụng và Thành Quy hướng về sông Bến Nghé (xem hình 1B). Đoạn sông Sàigòn trước khi uốn khúc quanh bán đảo Thanh Đa, người địa phương gọi là sông cầu Bình Lợi. Sông khá sâu, nước chảy khá mạnh. Sông Saigon có phụ lưu sông Bến Cát, rạch Lăng có nguồn từ sông Bến Cát chạy quanh co nối với rạch Bến Bồi khu vực Ngã Năm Bình Hòa rồi chảy xuống rạch Cầu Bông ra Rạch Thị Nghè (Nhiêu Lộc).Có bốn cây cầu chính bắc qua sông Sài Gòn trước 1975.



Không ảnh định vị những cầu xưa trước 1975 trên sông Sài Gòn (vùng Bình Lợi-Thanh Đa)

Cầu Bình Lợi

Bắc ngang sông Saigòn đầu tiên là cầu Bình Lợi xây năm 1902 cầu sắt, sàn cầu bằng gỗ cứng, có cả đường rầy xe lửa, đây là cây cầu quan trọng nhất đi Biên Hòa và các tỉnh Miền Đông. Nhịp giữa quay được cho tàu qua, xây dựng bởi công ty Pháp Lavelois Perret (tên của công ty Eiffel do Gustav Eiffel, người kỹ sư xây tháp Eiffel sáng lập).


Xe lửa chạy trên cầu Bình Lợi
​

 

Cầu Bình Lợi xưa


Xe lưu thông một chiều phải đợi tới phiên

Cầu chỉ đi được một chiều, bên được lưu thông thì bên kia phải đợi, khi có xe lửa chạy thì hai bên dừng lại cho tới khi xe lửa rời cầu. Sàn xe lửa xây dựng bằng những tấm phản gỗ to, xe chạy mãi mòn gỗ có đoạn bóng loáng khi chạy xe phải cẩn thận vì trơn trợt, nhìn qua khe gỗ trên sàn cầu thấy nưóc sông Bình Lợi cuồn cuộn chảy. Có lẽ một phần vì có nhiều người đến đây nhảy cầu tự tử, người địa phương có câu “muốn chết nhảy xuống sông cầu Bình Lợi”. Cầu này trước khi có xa lộ Saigòn Biên Hòa đưa dân Sàigòn đến những vùng trái cây nổi tiếng Lái Thiêu (măng cụt, sầu riêng, chôm chôm…), hoặc lên Thủ Đức ăn nem gói bằng lá chuối, có lót lá vông để tăng độ chua mời xem Dì Hai Lò Nem, /tắm suối Xuân trường ở Dĩ An, hoặc mua bưởi Biên Hòa, lên “núi” Châu Thới”, gọi là núi nhưng thật sự chỉ cao 82m.


Nem Thủ Đức

Cầu Bình Lợi thập niên 60

Cầu Bình Triệu


Câu Bình Triệu, vị trí cầu Bình Triệu

Ngày xưa từ Sài Gòn lên Thủ Đức đi ngả Cầu Bông, xuống đường Nguyễn văn Học (Nơ Trang Long) qua Ngả Tư Bình Hòa, Ngả Năm Bình Hoà, qua cầu Băng Ky, cầu Bình Lợi, Cầu Gò Dưa và Cầu Ngang để vào Thủ Đức.
Từ sau 1961 khi có xa lộ Saigon – Biên Hoà (nay XL Hà Nội), từ Saigon lên xa lộ chạy thẳng qua nhà máy Xi Măng, qua khu vực làng Đại Học đến ngả tư Xa lộ rẽ trái đi vào chợ Thủ Đức.
Đến đầu thập niên 70 có thể đi Thủ Đức qua cầu Bình Triệu đi theo đường Phan Thanh Giản hay Hồng Thập Tự qua Ngả tư Hàng Xanh, theo Quốc lộ 13, qua cầu Bình Triệu, đến ngả tư Bình Triệu thì rẽ phải để đi về hướng cầu Gò Dưa vô chợ Thủ Đức.

Cầu Kinh



Kinh đào Thanh Đa (còn gọi là kinh Bình Quới) xẻ ngang vùng Bình Qưới, rút ngắn thời gian lưu thông thương thuyền từ thượng lưu đến rạch Bến Nghé, cắt ngắn 12 km đường sông
Kinh Thanh Đa (Canal de Thanh Đa) đào trong hai năm 1897 và 1898 dài 1km, rộng 40m và sâu 6m (Monographie de la province de Gia- Định 1902).
Nối trực tiếp qua bán đảo Bình Qưới. Vùng Thanh Đa xưa kia là đồng ruộng bao la, chỉ có một vài cơ xưởng kỹ nghệ nhỏ dựa vào đường sông để vận chuyển. Vùng này thường ngập úng vào mùa mưa khi nước thủy triều sông Sàigòn dâng lên.

Cầu Kinh qua Bình Qưới Thanh Đa


Không ảnh vùng kinh Thanh Đa

Cầu Sài Gòn – Cầu Xa lộ Saigon Biên Hoà

Cầu này nối đường Phan Thanh Giản (bây giờ là Điện Biên Phủ) bắc ngang sông Saigon trên xa lộ Sàigòn Biên Hoà. Xa lộ này khởi công xây dựng 1957 và được khánh thành năm 1961. Đây là một công trình có tính cách bức phá xử dụng công nghiệp làm đường của Mỹ do hãng thầu RMK-BRJ Mỹ qua kinh phí viện trợ kinh tế của USOM để mở mang vùng công nghiệp dọc theo tuyến đường qua vùng Thủ Đức Biên Hòa gọi là khu Công Nghiệp Kỹ Nghệ Biên Hoà. Phần lớn máy móc, trang thiết bị của các xí nghiệp nhà máy trong khu kỹ nghệ này khá hiện đại được nhập cảng vào từ Pháp, Nhật, Đức, Mỹ… thu hút hàng ngàn nhân công chung quanh vùng. Khu Công nghiệp Biên Hòa bao gồm nhiều ngành nghề kinh tế mà nguồn đầu tư cũng rất đa dạng. Hoạt động sản xuất công nghệ với nhiều nhóm ngành nghề: Hóa học, mỹ phẩm, cơ khí và luyện kim, vật liệu xây dựng (nhà máy Xi măng Hà Tiên ở Thủ Đức, VIKIMCO (kim khí), VINATON (tôn che mái nhà…) và hàng tiêu dùng (nhà máy giấy Cogido-An hảo, nhà máy vải dệt Vinatexco, Vimytex, công ty sữa Foremost…)
Cầu có 13 nhịp xây bằng bê tông cốt sắt, riêng ba nhịp sàn giữa thì bằng “đan” sắt có thể di chuyển được. Cầu có 8 lằng xe, chia đều hai hướng đi về.
Trong thời gian xây dựng xa lộ hai bên vệ đường là những quán xây dựng tạm thời, đủ loại thức ăn bày bán nhưng chung qui là món nhậu, cà phê, bia, mực khô nướng, hột vịt lộn, chè. Người ta có thể tìm thấy những người trẻ dùng những ống cống bằng bê tông đường kính cả hơn thước, tìm giây phút riêng tư hoặc ăn uống thư giản, nhất là lúc chiều lên.


Giữ an ninh đầu cầu Sài gòn


Cầu Sàigòn trên xa lộ Sàigòn Biên Hòa.​

 

Cầu bắc ngang rạch Thị Nghè


Cầu Thị Nghè được hoàn thành năm 1927.


Cầu Thị Nghè 1965/66 by Tom Langley


Cầu Thị Nghè được xây lại sau khi cầu hình 20A bị xập vì tai nạn “hội chợ Thị Nghè”

Cầu này chạy sát cạnh Sở Thú (Thảo Cầm viên) trên đường Hùng Vương (Thạnh Mỹ Tây) về phía Thị Nghè, nằm trên con đường Thiên lý Bắc Nam xưa.
Cầu xây năm 1927 còn nằm trong khuôn viên Sở Thú. Sau khi cầu sập vì tai nạn Hội Chợ Thị Nghè năm 1957, cầu bị phá hủy. Cầu được xây lại nằm trên con đường mới mở nối qua Thị Nghè – Nguyễn Cảnh Chân, bằng bê tông hình 20A. Sau kiến trúc vòm cầu bị phá bỏ và cầu được xây dựng lại có hình dáng phẳng hình 21.
Qua cầu có Chợ Thị Nghè lập nên bởi bà Nguyễn Thị Khánh, cạnh nhà thờ Thị Nghè, xây dựng khoảng cuối thế kỷ 18. Bà Khánh là con ông Khâm Sai Chánh thống Vân trường hầu, là vợ ông thư ký mỗ chớ không phải vợ ông Nghè (Nghè theo tiếng Nôm có hai nghĩa: ông tiến sĩ và ông thư ký (Trịnh Hoài Đức, Gia Định Thành Thông Chí)
Vùng Thị Nghè xưa là nơi có khu ruộng Tịch Điền, đàn Xã Tắc, miếu thờ Thần Nông, đàn Tiên Nông (những cơ sở này nằm trước nhà thương dưỡng lão, nay là Trung tâm dưỡng lão Thị Nghè), miếu Văn Thánh, miếu thờ Đức Khổng Tử.
Trên địa bàn Thị Nghè cũng từng có một số cơ sở công nghiệp như: Hãng Chén (nay là Công ty sứ Thiên Thanh), nhà máy Dây thép Thị Nghè (nay là Công ty vật tư Bưu Điện), hãng Dầu Phú Mỹ, hãng Ô tô buýt (nay là trường Phú Mỹ), hãng Mỡ Guyonnet… Thị Nghè cũng là nơi xuất hiện một trong những nhà in đầu tiên của đất Sài Gòn: Nhà in kiêm nhà sách Joseph Nguyễn Văn Viết ra đời năm 1917

Cầu Bông

Cầu Bông được xây dựng vào khoảng 1736 (12), lúc đầu đặt tên là cầu Cao Miên (Pháp gọi là cầu Cambodge). Cầu Bông bắc ngang rạch Thị Nghè, nhưng đối với dân địa phương ai cũng gọi là sông Cầu Bông đến ngày nay. Dưới chân cầu Cầu Cao Miên có trồng hoa, nên tên cầu dần dần đổi thành cầu Hoa, rồi vì tránh phạm húy nên đổi là cầu Bông (Hồ Thị Hoa là tên của một hoàng hậu nhà Nguyễn gốc ở Linh Xuân Thôn, huyện Bình An, tỉnh Biên Hòa và là mẹ của vua Thiệu Trị.)
Con đường từ đầu cầu Bông xuống đến tòa Bố (tòa hành chánh Gia Định) cuối thế kỷ 19 gọi là đường L’inspection, sau đó đổi thành Lê Văn Duyệt (bây giờ đường Đinh Tiên Hoàng).

Cầu Bông dài chỉ khoảng 50 mét, chiều rộng 15 mét, bằng bê tông là huyết mạch giao thông nối liền Sài Gòn Chợ Lớn và tỉnh Gia Ðịnh ngày xưa cũng như ngày nay. Từ Ða Kao qua Cầu Bông vào trung tâm của tỉnh Gia Ðịnh trước khi đến khu vực cơ quan hành chính, công quyền, đến khu vực Lăng Ông và chợ Bà Chiểu. Riêng Lăng Tả quân là một nơi rất được sùng bái đối với người Tàu khắp nơi, nhất là vùng Chợ Lớn, họ đổ về đây chật cả đường vào những dịp giỗ Ông hoặc Tết Nguyên Đán.
Có thể nói Cầu Bông là cây cầu thân thuộc của dân Sài Gòn Gia Định. Từ Sài Gòn học trò sang Gia Định theo học trường nữ Lê văn Duyệt (bây giờ là Võ Thị Sáu) hay trường Nam Hồ Ngọc Cẩn (giờ là trường tiểu học Nguyễn Đình Chiểu) hoặc học trò từ Gia Định sang các trường học ở Đa kao Sài gòn đều phải qua đây, cộng với số người đi làm ở công tư sở hoặc giải trí ở Saigon Chợ Lớn. Con đường này là chốt quan trọng trong thời chiến trước 75, nhân viên An ninh Cảnh Sát thường đóng chốt ở hai đầu Cầu Bông để kiểm xét giấy tờ tùy thân, hợp lệ quân dịch.


Cầu Bông và Cầu Sắt

Rạch Thị Nghè từ cầu Bông chảy về hướng cầu Kiệu có một địa danh đặc biệt – Miễu Nổi Vạn Chài bây giờ là khu chung cư Miễu Nổi đường Vũ Huy Tần gần cầu mới Hoàng Hoa Thám bắc qua rạch Thị Nghè – Nhiêu Lộc.
Ngày xưa dân vào miễu Nổi bằng cách đi đò nhỏ qua đường hẻm trên đường Trần Quang Khải băng qua xóm Vạn Chài rồi xuống sông qua đò hoặc đi qua hẻm Trần Pháp dưới sông cầu Bông (tiếng gọi của người vùng này), trên đường Lê Văn Duyệt từ hướng Lăng Ông sang Đakao. Miễu thờ bà Thánh Mẫu, được nhiều người dân địa phương tôn sùng. Trong hình miễu nằm ở vị trí đầu cù lao. Ngày nay cả cù lao không còn nữa do kế họach đô thị hóa và chỉnh trang khu vực hai bên rạch.


Miểu Nổi ở Đakao

Cũng nên biết rằng có một địa danh Miễu Nổi nhưng ở Gò vấp, nằm trên một cù lao nhỏ trên sông Vàm Thuật, phụ lưu của sông Sài Gòn. Còn gọi là Miễu Nổi Phù Châu tọa lạc Phường 5 Quận Gò Vấp.


Miễu Nổi trên sông Vàm Thuật (người địa phương gọi là sông Bến Cát).

Cầu Sắt

Cầu này nằm gần cầu Bông cạnh rạch Cầu Bông phía bên phải chảy về hướng Bà Chiểu – Hàng Xanh.
Đây là một cây cầu sắt xưa xây 1896 bởi công ty Eiffel, sàn gỗ, là cầu dành cho tuyến xe lửa Saigon Gò Vấp qua Đakao xuống đường L’Eglise, Nhà Thờ thời Pháp vì trên đường này có nhà thờ Bà Chiểu, đây là ngôi nhà thờ lớn nhất vùng Bà Chiểu. Sau đường Nhà Thờ đổi thành Bùi Hữu Nghĩa, chạy dọc hông chợ Bà Chiểu nối liền đầu đường Lê Quang Định chạy qua ngả tư Bình Hoà, ngả tư Xóm Gà lên chợ Gò Vấp.
Vùng đất giữa đường Lê Văn Duyệt (Đinh Tiên Hoàng bây giờ) và rạch Cầu Bông thời trước là một vùng ruộng, đầm lầy thỉnh thoảng có một vùng đất cao nơi có nhà cửa xây cất, dọc theo đường thưa thớt nhà cửa, khu này gần vùng rạch Thị Nghè có tên là khu “khăn đen suối đờn”


cầu Sắt Đa kao

Cầu sắt Đa Kao với nhà sàn chi chít ven sông. Cảnh quan này tương tự như ở khu vực các cầu bắt ngang rạch Thị nghè (cầu Thị Nghè, cầu Bông, cầu Kiệu…)

Cầu Kiệu


Cầu Kiệu (không ảnh by Raymond Cauchetier 1955)

Rời cầu Kiệu đi về Saigon sẻ qua một cái chợ, ngày xưa gọi là chợ Xã Tài, chợ bắt đầu là một nhóm bạn hàng ngồi tụ tập lộ thiên và có tên là Chợ Mới. Vì thế Cầu Kiệu thời ấy có tên là cầu Chợ Mới (xem hình 1B). Sau có ông Lê Tự Tài, xã trưởng Phú Nhuận, quyên góp tiền của bà con bán hàng, để mua vật liệu xây dựng, nhà lồng chợ bằng tre, lá. Mấy năm sau, mới thay bằng cột gỗ, lợp ngói, và được người dân gọi là Chợ Xã Tài. Đầu thế kỷ 20, người ta cho xây mặt tiền chợ nhà lồng và đắp lên đó mấy chữ nổi: “Marché de Xa Tai”. Nhưng tồn tại chẳng bao lâu, thì được thay bằng chữ “Marché de Phu Nhuan”, tức Chợ Phú Nhuận hiện nay. Đây là một trong các ngôi chợ lâu đời nhất ở Thành phố Hồ Chí Minh. (Sài Gòn vang bóng, sách đã dẫn, tr. 137). Xã Phú nhuận thời ấy là một xã lớn có đền 72 ngôi đền chùa (Trương Vĩnh Ký trong Saigon et ses environs), nhưng đa số không còn tồn tại đến ngày nay.
Cách cầu Kiệu không xa, có lăng Đô-đốc Võ Di Nguy, lăng Ông Trương Tấn Bửu, một danh tướng thời Gia Long Minh Mạng, một thời là Tổng Trấn Gia Định Thành.

Cầu Công Lý – thời Pháp Cầu Mac Mahon


Cầu Công Lý

Cầu Công Lý nằm trên tuyến đường chính đi từ phi trường Tân Sơn Nhất vào trung tâm thành phố đi ngang qua Dinh Độc Lập (Hội Trường Thống Nhất) chạy thẳng ra Bến Chương Dương.
Thời Pháp gọi là Cầu Mac Mahon (Mặt Má Hồng), gần cầu có ngôi chùa Vĩnh Nghiêm. Chùa kiến trúc theo kiểu chùa Miền Bắc có cổng Tam quan. Chùa bắt đầy xây cất 1964 và xong năm 1971.
Cầu này cũng được biết qua sự kiện Nguyễn Văn Trổi năm 1964 đặt bom mưu sát Bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ Robert MacNamara, chuyện không thành, Nguyễn văn Trổi bị bắt và bị tử hình.


Chùa Vĩnh Nghiêm với cổng Tam Quan
​

 

Cầu Trương Minh Giảng (Lê Văn Sỹ)


Cầu Trương Minh Giảng, toà nhà phía sau là viện Đại học Vạn Hạnh


Cổng viện Đại Học Vạn Hạnh

Cầu này ngày xưa không có tên, tuy nhiên có tài liệu cho rằng đây là cầu Lão Huề . Khảo sát không ảnh và bản đồ Trần Văn Học năm 1815, cầu Lão Hòa (Huề) chỉ có thể nằm cuối nguồn của rạch Thị Nghè ở vùng Hòa Hưng, Tân Bình. Theo Trịnh Hoài Đức Gia – Định Thành Thông Chí thì cầu Huề cách cầu Kiệu 6 dậm rưỡi và ở cuối nguồn sông Bình Trị (rạch Thị Nghè), là nơi đầy dẫy những ao vũng. Theo Bình Nguyên Lộc đường Trương Minh Giảng với cây cầu Trương Minh Giảng chỉ mới có từ cuối năm 1938
Như vậy cầu Lão Huề (Hòa) không thể nào là tên xưa của cầu Trương Minh Giảng. Dưới thời VNCH cầu được xây lại bằng bê tông cốt sắt đặt tên cầu Trương Minh Giảng vì nằm trên đường cùng tên, một vị danh tướng thời nhà Nguyễn. Ông được đánh giá là một người “văn võ song toàn”, là công thần bậc nhất của nhà Nguyễn, vừa là một võ tướng vừa là một sử gia, từng giữ chức Tổng tài Quốc sử giám. Ông mất năm1841 Mộ ông tọa lạc ở một vị trí khiêm nhường ở hẽm đường Nguyễn Văn Nghi, Gò Vấp.
Đi về hướng Dinh Độc Lập (Hội Trường Thống Nhất) trước khi đến cầu có chợ Vườn Xoài nằm bên phải, gần đến cầu thấy có trồng rau muống. Đường Trương Minh Giảng bắt đầu ở ngã ba Trần Quý Cáp (nay Võ Văn Tần) – Trương Minh Giảng. Đường Trương Minh Giảng đổi tên thành đường Trương Minh Ký khoảng chợ Vườn Chuối hướng Tây Bắc. Cũng nên biết Trương Minh Ký là học trò tâm đắc của Trương Vĩnh Ký, có hiệu là Thế Tải, một nhà văn hóa lớn của Việt Nam, ông cũng là nhà báo, nhà giáo đóng góp quan trọng trong việc truyền bá và phát triển nền văn học Quốc Ngữ Việt Nam. Tổ tiên của ông là danh tướng Trương Minh Giảng. Lăng mộ ông trong tình trạng hoang phế hiện còn ở hẻm đường Nguyễn Văn Nghi Gò vấp gần mộ Trương Minh Giảng.
Toà nhà cận cầu là Đại Học Vạn Hạnh. Khuôn viên Viện Đại Học nay là trường Đại học Sư Phạm và chùa Pháp Hoa thuộc GHPGVN.

2 - Cầu trên rạch phía Nam-rạch Bến Nghé, Kinh Bãi Sậy, Kinh Đôi, Kinh Tẽ


Hình Cầu Quay Khánh Hội


Cầu Khánh Hội và cầu Mống 1955 by Raymond Cauchetier


Cầu Khánh Hội khi còn đường xe lửa năm 1948 không còn khả năng quay nữa (hình Jack Birns)

Cầu Mống

Cầu Mống từ Bến Chương Dương qua Bến Vân Đồn đi Vĩnh Hội.


Xe kiếng chạy trên cầu Mống


Ghe thuyền neo đậu bến Chương Dương cạnh cầu Mống.

Cầu Mống (Arc en Ciel) nối liền Bến Chương Dương với bến Vân Đồn. Toà nhà lớn nằm phía bến Chương Dương được dùng làm Thượng Viện của VNCH.Cầu nầy do công ty vận chuyển hàng hải Pháp Messageries maritimes bỏ vốn mướn công ty xây dựng Levallois Perret (tức Eiffel cũ) xây cất – có thể là trong cùng một giai đoạn với việc xây cất Cầu Quay Khánh Hội – do đó người Pháp cũng gọi cầu nầy là cầu “Công ty Messageries Maritimes” Hai khung đường xe chạy, một để đi lên cầu sang Vĩnh Hội và một để từ cầu phía Bến Vân Đồn/Vĩnh Hội đi qua để xuống bến Chương Dương. Trước 30 tháng 04 năm 1975, bờ kinh Tàu Hủ ở dưới gầm cầu Mống phía bến Chương Dương là hai khuôn viên ấm cúng, thơ mộng cho những cặp tình nhân trẻ, ngày cũng như đêm.


Công viên trước tòa nhà Hội trường Diên Hồng


Hội trường Diên Hồng (hình chụp lúc tổ chức Hội Nghị Colombo Plan)

Hội trường Diên Hồng sau là Thượng Viện thời VNCH nằm góc đường Công Lý và Bến Chương Dương. Đi dọc Bến Chưong Dưong về gần về hướng cầu Mống băng qua đường Pasteur thì có toà nhà đồ sộ Ngân Hàng Quốc Gia Việt Nam trước 1975.


Banque L’Indochine sau 1954 thành Ngân Hàng Quốc Gia Việt Nam

Trước 30 tháng 04 năm 1975, trụ sở Ngân Hàng Quốc Gia cũng là trụ sở của Viện Hối Đoái của chính phủ Việt Nam Cộng Hòa ở góc đường Pasteur và Bến Chương Dương.
​

 

Cầu Calmette

Cầu bằng bê tông cốt sắt đã được xây cất xuyên ngang kinh Tàu Hủ trong khoảng cuối thập niên 1950 hoặc đầu thập niên 1960 (có thể là cùng với một thời điểm xây cất cầu Khánh Hội bê tông cốt sắt cố định để thay thế chiếc cầu Quay Khánh Hội ngày xưa). Chân cầu phía bến Chương Dương là nơi bán đồ cũ, còn phía bên kia Vĩnh Hội, gần cầu thì có nhà máy sản xuất thuốc lá Bastos, một trong những thương hiệu nổi tiếng trước thập niên 70.


Cầu Calmette

Cầu Ông Lãnh

Cầu Ông Lãnh ngày xưa (1867-1893) không phải là chiếc cầu Ông Lãnh bằng xi măng ở cuối đại lộ Kitchener (Nguyễn Văn Học) bắc ngang qua kinh Tàu Hủ. Ngày xưa, một nhánh nhỏ của kinh Tàu Hủ (vẽ màu xanh trên bản đồ 1893) lấn chiếm sâu vào một phần đại lộ có tên là Boulevard de l’ Abattoir (đại lộ Lò Heo) và chạy xuyên ngang qua xóm Lò Heo (vì xóm nầy có một lò heo/Abattoir). Nhánh rạch nhỏ nầy người bản xứ Nam Kỳ ở Gia Định thuở trước gọi là Rạch Cầu Ông Lãnh vì trên rạch đó có một cái cầu gỗ do một ông Lãnh binh của triều đình An Nam bỏ tiền riêng ra và tốn công xây dựng.

Trên bản đồ Sài Gòn 1867 (Plan de la Ville de SAIGON en 1867) đã thấy có sự ghi chép rõ ràng 3 chữ Cầu Ông Lãnh (đánh dấu trong khung màu đỏ). Về sau, rạch Cầu Ông Lãnh bị lấp mất đi khi đại lộ Kitchener hình thành vào năm 1907 sau thế đại lộ Abattoir và xóm Lò Heo trở thành một phần của xóm Cầu Muối sau nầy (gồm có chợ rau quả, rạp hát và đình Cầu Muối).

Chiếc Cầu Ông Lãnh nguyên thủy bằng cây đã biến mất từ dạo ấy. Chiếc cầu xi măng hình 2 chữ L ghép đối nghịch (giống như hìmh chữ Z ?) ở đầu đại lộ Kitchener (Nguyễn Thái Học) bắc ngang qua con kinh Tàu Hủ tồn tại cho đến những năm tháng gần đây cũng được dân Nam Kỳ Sài Gòn-Chợ Lớn gọi là Cầu Ông Lãnh nhưng bây giờ thì chiếc cầu hình chữ L nầy cũng đã bị phá hủy.
Cũng từ các chi tiết trên hai bản đồ thành phố Sài Gòn nầy mà chúng ta có thể suy định một cách khá vững chắc rằng Cầu Mống Khánh Hội là chiếc cầu lớn đầu tiên được phóng ngang qua Kinh Tàu Hủ ít ra là kể từ năm 1893.


Vị trí sông, cầu Ông Lãnh


Cầu ông Lãnh 1955 by Raymond Cauchetier


Cầu ông Lãnh thập niên 50

Cầu Ông Lãnh là khu thương mại nhôn nhịp nhất vì có nhiều vựa bán sỉ, rau quả từ miền Đông đưa về (Biên Hoà, Thủ Dầu Một, Đà Lạt..) trái cây gạo, cau từ miền Tây, Hóc Môn Bà Điểm đưa lên, ghe đổ xuống kho vựa, ghe đi lấy hàng, chợ đầy khách thương buôn, người bỏ mối, kẻ mua sỉ về bán lại ở các chợ trong khu vực Saigon Chợ Lớn Gia Định, ngay cả nơi xa như Cần Thơ (vải vóc, thuốc vấn, thuốc lá, cau, nước ngọt, rượu…)
Khi xưa cầu Ông Lãnh bắc ngang rạch Ông Lãnh nối liền Bến Chương Dương vói bến Vân Đồn, gần đầu kinh Tàu Hủ (cùng phía bên bến Chương Dương). Nơi đây là vị trí cuả chợ Cầu Ông Lãnh với hoạt động kinh doanh ở hai bên đầu cầu (tuy chợ chính nằm về đầu phía Đông xem hình 40).
Gần dọc rạch Ông Lãnh từ chợ Ông Lãnh đi về phía Cầu Quan có chợ Cầu Muối. Gần chợ Cầu Muối có cầu Muối để vận chuyển muối từ ghe đến các vựa muối dọc theo rạch. Cầu Muối có lẽ bị dẹp bỏ khi rạch Cầu Ông Lãnh bị lấp thành đường Kitchener (đường lò Heo, sau đó là Nguyễn Thái Học).

Cầu Kho-Cầu Muối

Dựa theo không ảnh tìm thấy được (hình 42),rạch Cầu Kho chảy ra rạch Bến Nghé (Tàu Hủ) sau bị lấp thời Pháp trở thành đường Blancsubé de Cầu Kho, trở thành đường Huỳnh Quang Tiên (1955), sau 75 thành đường Hồ Hảo Hớn.

Có tài liệu cho rằng rạch Cầu kho đã bị lấp thành đường Phát Diệm, sau 1975 đổi là Trần Đình Xu. Sự nhầm lẫn có thể vì nguyên do người địa phương cứ gọi là đường Cầu Kho.

“Đường Phát-Diệm, tên cũ cũng là tên Việt, đường Nguyễn-Tấn-Nghiệm, vậy mà thiên-hạ cứ gọi là đường Cầu Kho.” Theo Bình Nguyên Lộc



Rạch Cầu Kho chảy ra kinh Tàu Hủ, cầu Kho bắc ngang rạch trên đường Bến Chương Dương 1955.


Không ảnh Cầu Kho 1955

Cầu Muối

Cầu Muối theo Vương Hồng Sển là nơi bến neo thương thuyền đi biển từ Trung chở muối đổi chác với Sàigòn, hiện chợ cầu Muối vẫn ở vị trí cũ góc phía Bắc đường Cô Giang và Nguyễn Thái Học, nhưng hoạt đông thương mại đã được dời đi nơi khác.
Đối diện với chợ Cầu Muối gần đấy có đình Cầu Muối Nhơn Hòa.
Cầu Chữ Y
Cầu chữ Y được khởi công xây dựng từ cuối năm 1938, tới cuối tháng 8 năm 1941 thì hoàn thành; do công ty Công xưởng và Công trình công chính của Pháp đảm nhiệm thực hiện (Sơn Nam).


Cầu chữ Y bắc ngang kinh Tàu Hủ và Kinh Đôi

Người Sàigòn hay nói qua cầu chữ Y là qua miệt Bình Xuyên và lò heo Chánh Hưng, nói là lò heo nhưng làm cả thịt bò, thị ngựa cung cấp cho cả thành phố. Vùng Chánh Hưng nằm giữa các nhánh kinh rạch, phía bắc có cầu chữ Y đi về thành phố trên đường Nguyễn Biểu, phía nam có cầu Xóm Củi Hiệp Ân, chạy thẳng cầu Hiệp Ân dọc theo bến Nguyễn Duy sẽ gặp cầu Nhị Thiên Đường thuộc vùng Chợ Lớn. Từ Saigon đi qua cầu, dưới chân cầu chữ Y nhánh phải là đường Hưng Phú, lò HeoChánh Hưng nằm trên đường nầy có cửa chánh nằm trên bến Ba Đình (nay Lê Quang Kim) và một bên hông là đường Nguyễn Duy.

Đường Hưng Phú chạy dài thẳng xuống có đường Chánh Hưng cắt ngang để gặp Bến Ba Đình, từ Bến Ba Đình có những con đò nhỏ sang sông để qua chợ Hòa Bình. Xưa là vùng đất ruộng, thời VNCH xáng thổi lấy bùn lấp đất biến thành khu nhà ở dân. Nhánh bên trái của cầu là kinh Đôi chảy dài vô Bình An, tiếp ra huyện Bình Chánh, sau đó nhập với kinh Tàu Hủ đổ vào sông Vàm Cỏ ở cầu Bình Điền.
Cầu chữ Y còn là “chứng nhân” của lịch sử thương đau cận đại.
Đối với cư dân SG-CL trước 1954 bên kia cầu chữ Y là vùng Bình Xuyên – Bảy Viễn – một thời được coi là Lãnh chúa kiểm soát những sòng bạc ở Chợ Lớn, có lực lượng trang bị vũ khí, có giai đọạn Bảy Viễn được Pháp bổ nhiệm làm Giám Đôc Công An xung phong trước 1954.
Sau khi Thủ tướng Ngô Đình Diệm về chấp chánh 1954, Thủ tướng Diệm quyết định cải tổ và thành lập quân đội Quốc gia, ông ra lệnh tiêu diệt lực lượng vũ trang của các giáo phái như Cao Đài, Hòa Hảo và lực lượng Bình Xuyên.
Năm 1955, nhiều cuộc giao tranh ác liệt giữa lực lượng Bình Xuyên đóng quân gần cầu chữ Y (tổng hành dinh của quân Bình Xuyên), nhưng chỉ sau đó bốn, năm ngày, quân đội Quốc Gia đã vượt qua được cầu chữ Y, chiếm lãnh hoàn toàn tổng hành dinh của quân Bình Xuyên.
Vị trí kinh rạch vùng Chợ Lớn


Bản đồ vị trí Kinh rạch vùng Chợ Lớn.

Những kinh rạch này đã bị lấp qua nhiều thời kỳ do tốc độ đô thị hóa và nhu cầu vận chuyển trên đường bộ tăng lên và do dó những cây cầu xưa cũng biến mất theo.Có thể chia hệ thống kinh rạch trong vùng chính:
A) Kinh Tàu Hủ đoạn từ Xóm Chỉ (đường Tản Đà đến Rạch Lò Gốm)
B) Rạch Chợ Lớn (đoạn chảy từ Xóm Chỉ (hình 19) hướng vế Bắc vào Chợ Lớn, Tây đến giáp nước Rạch Chợ Lớn-Rạch Lò Gốm và kinh Vòng Thành (đường Nguyễn Thị Nhỏ ngày nay)
C) Kinh Bãi Sậy (kinh Hàng Bàng, Canal Bonard)
D) Kinh Vòng Thành (Bao Ngạn – Canal de Ceinture) được đào năm 1875

A-Rạch Chợ Lớn

Rạch Chợ Lớn từ kinh Tàu Hủ đi lên trung tâm Chợ Lớn nối kinh Phố Xếp, sau đó hướng Tây đến rạch Lò Gốm gần đồn Cây Mai cạnh kinh Vòng Thành. Khúc gần Cầu Đường là bến Gaudot nơi có trụ sở nhà buôn Thông Hiệp của Quách Đàm. Gaudot là tên của một trung úy hải quân Pháp, chỉ huy một nhóm thủy binh đánh đồn Kỳ Hòa ngày 25/2/1861, sau làm phó quản trị thành phố Chợ Lớn và năm 1868 chỉ huy cảng thương mại Sài Gòn. Gaudot mất ở Côn Đảo vì bệnh năm 1872.

Năm 1955 Rạch Chợ Lớn bị lấp biến thành đường Khổng Tử, nay là đường Hải Thượng Lãn Ông và Trương Tấn Bửu, nay là Lê Quang Sung.

Kinh Phố Xếp đào năm 1778, cũng bị lấp thành đường Tổng Đốc Phương nay là Châu văn Liêm.

Sau khi rạch Chợ Lớn bị lấp, tương truyền Quách Đàm rất mê tín, tin phong thủy được thầy bói Tàu nói là nơi trụ sở bến Gaudot là nơi “đầu một con rồng” mà khúc đuôi nằm ở biển cả. Vì thế Quách Đàm không bao giờ đổi trụ sở dù là nhà mướn, đi nơi khác sau khi rất giàu có thành công trên đường làm ăn. Nên khi xảy ra sự việc lấp kinh thành đường thì ông tin rằng cơ sản làm ăn lụn bại vào lúc thời khủng hoảng kinh tế thế giới 1929 là do việc lấp kinh Chợ Lớn này (4). Rạch Chợ Lớn trên khúc Quai de Gaudot là Quai de Fou-kien (bến Phúc Kiến) sau khi lấp đi làm thành đường Trang Tử trước bến xe Chợ Lớn ngày nay. Khu đường Hải Thượng Lãn Ông, Trang Tử và Phùng Hưng là khu mà ngày nay vẫn còn nhiều người Hoa gốc Phúc Kiến cư ngụ. Ở đây, góc đường Hải Thượng Lãn Ông và Phùng Hưng, có miếu Nhị Phủ (chùa ông Bổn) của người Phúc Kiến và kế miếu là trường trung học Trần Bội Cơ (trước gọi là Ecole de Foukien). Trường nằm trong một phần đất của miếu, được xây từ đầu thế kỷ 20 (1907) rất đẹp với kiến trúc Pháp. Gần đấy ở góc đường Hải Thượng Lãn Ông và Đỗ Ngọc Thanh ngày nay có một kênh nhỏ (nay đã bị lấp) gọi là kinh Bến tắm ngựa vì nơi đây các ngựa xe thổ mộ làm chỗ nghỉ ngơi và tắm ngựa.

Cầu Đường và cầu Minh Phụng bắc ngang Rạch Chợ Lớn không tìm được hình ảnh xưa.

B-Kinh Tàu Hủ

Vị trí các cầu bắc ngang kinh Tàu Hủ (rạch Bến Nghé)


Vị trí các cầu vùng Chợ Lớn

Cầu Xóm Chỉ


Cầu Xóm Chỉ 1909

​

 

Cầu Xóm Chỉ 1968

Vào năm 1859 khi quân Pháp tấn công Sàigòn, tàu chiến Jaccaréo của Pháp đã bỏ neo trên Kênh Tàu Hủ, án ngữ con kênh ngay khoảng đầu đường Tản Đà, tức là ngay vị trí cầu Xóm Chỉ này. Về sau để kỷ niệm sự kiện này, người Pháp đã đặt tên con đường này là đại lộ Jaccaréo, tức là đường Tản Đà ngày nay. Bây giờ nó chỉ còn là một con đường nhỏ, ít người biết đến. Hình trong postcard dưới là đường Jaccareo từ phía kinh Tàu Hủ nhìn vào, có thể người chụp hình đã đứng chụp từ trên đầu cầu Xóm Chỉ. Cuối con đường này là Tòa hành chánh thành phố Chợ Lớn (sau này là khu vực trường Đại học Y Khoa Sài Gòn)


Hình chụp đường Jaccaro (Tản Đà) từ đầu cầu Xóm Chỉ

Cầu Chà Và


Cầu Chà Và 1955


Cầu Chà Và

Cầu Chà Và (B) bắc qua kinh Tàu Hủ nối đường thông thương vùng trung tâm Chợ Lớn với Xóm Củi, rồi qua cầu Nhị Thiên Đường đi Cần Giuộc Bình Chánh. Vùng này xưa có nhiều nguời Ấn sinh hoạt, lập phố bán vải vóc. Người Việt gọi là nguời Chà. Bên phía bến Binh Đông có rạp hát Phi Long đặc biệt hay chiếu phim Ấn Độ. Rạp này nay là tiệm sách trên đường Lý Thái Tổ (bến Bình Đông).
Cũng nên biết ngườì Việt thời bấy giờ gọi nguời có nước da ngâm đen là người Chà, tuy nhiên, ngoại trừ những loại nguời Chà đến Việt Nam có chủng giống Java ở Nam Dưong, loại nguời Chà mà người Việt Nam sinh hoạt chung đụng là người Ấn Bombay chuyên về buôn bán vải vóc tơ lụa ở vùng thương mại Chợ lớn và loại Chà Chetty làm nghề cho vay ở vùng Saigon, thường là dân có gốc tịch Anh, Pháp.

Cầu Quới Đước


Cầu Quới Đước


Cầu Qưới Đước Xe điện chạy lên cầu.

Cầu này mang tên lấy tên làng xưa Quới Đước, khu vực nằm dọc hai bờ sông Yunan (Vạn Tượng) ngày nay. Cầu nằm trên đường Lê Quang Liêm (nay Trần Văn Kiểu) bắc ngang đầu kinh Bonard (Bãi Sậy – Hàng Bàng). Đi từ cầu Chà Và xuống rạch Lò Gốm, dọc theo kinh Tàu Hủ hai bên là đường, đường bến Lê Quang Liêm và đường bến Bình Đông, ghe đủ loại neo ở đây, bên phía Lê Quang Liêm có nhà máy rượu Bình Tây, phía Bến Bình Đông thì có nhà máy chế biến lông vịt ra mền (còn nhớ mấy ông “cắc chú” rao mua lông vịt không?)
Dọc theo hai bến có rất nhiều kho, vựa chứa luá, gạo. Nhà máy rượu nấu rượu dùng trấu thải ra từ nhà máy xây lúa cũng ở dọc theo kinh nên tiện cả đôi bề chỉ có điều ô nhiễm không tránh được – nhưng ai để ý đến vấn đề ô nhiễm thời bây giờ?!

Cầu Bình Tây

Cầu đi bộ bắc ngang kinh Tàu Hủ nối qua bến Bình Đông (đường Bình Tây với đương Nguyễn Chế Nghĩa), gần vị trí cuả hãng Bột mì (bến Bình Đông) ngày xưa có tên là Sakybomi (viết tắt Saigòn kỹ nghệ bột mì) cung cấp cho lò bánh mì và tiệm bánh vùng Saigon ChoLon, bây giờ vẩn còn với tên mới công ty Bột Mì Bình Đông.


Cầu Bình Tây


Cầu Bình Tây với ghe lúa

Cầu bắc ngang kinh Tàu Hủ nối đường Bình Tây với bến Bình Đông (đường Nguyễn Chế Nghĩa). Cầu này không còn ở vị trí này nữa.
Từ cầu Bình Tây đi về phía rạch Lò Gốm có câu chữ U (còn gọi là cầu Bột). Cả hai cầu này gìờ không còn nữa.

Cầu Chữ U

Cách công ty Bột Mì một khoảng chừng 200m là vị trí của câu cầu chữ U, bắc ngang kinh Tàu Hủ, cầu sắt nhưng sàn cầu bằng “ván đóng đinh, gập ghình khó qua”, dành cho người đi bộ và xe hai bánh, được xử dụng đến sau 75 thì bị phá hủy.
Đi xuống thêm chút nữa là công ty chế biến lông vịt.


Cầu Chữ U


Cầu chữ U xưa thập niên 50.

Qua khỏi cầu chữ U bên phía Lê Quang Liêm (sau 75 Trần Văn Kiểu bây giờ là Võ Văn Kiệt) hướng về gần rạch Lò Gốm có nhà máy rượu Bình Tây sản xuất rượu đế lớn nhất nước Việt Nam. Công ty được xây dựng năm 1900 và đưa vào sản xuất năm 1902 dưới sự quản lý độc quyền của tập đòan SFDIC (Société Francaise des Distilleries de l’Indochine) Pháp.
Từ 09/5/2005 Công ty rượu Bình Tây đã chính thức chuyển thành Công Ty Cổ Phần Rượu Bình Tây trực thuộc Tổng Công ty Bia – Rượu-NGK Sài Gòn (SABECO).​

 

C- Kinh Bãi Sậy-Hàng Bàng-Kinh Bonard

Đường nước nằm song song với cầu Qưới Đước là rạch Bến Nghé, và đường nước chảy qua gầm cầu là kinh Bãi Sậy – Hàng Bàng, ngưới Pháp gọi kinh này là Canal Bonard, có khi là Arroyo Chinois.
Kinh Bãi Sậy ở đầu ra rạch Lò Gốm, người địa phương gọi là Hàng Bàng vì hai bên kinh có trồng dãy cây Bàng (giống như đường Hàng Xanh (đường Bạch Đàng); đường Hàng Keo (Phạm Đăng Lưu), nên cũng gọi là kinh Hàng Bàng. Trước khi hợp lưu với rạch Lò Gốm, có một cầu sắt đi bộ bắc ngang kinh, nguời địa phương gọi là cầu Kinh?


Không ảnh vị trí các kinh chánh trên kinh Bãi Sậy (Hàng Bàng). Ảnh chụp khoảng đầu thập niên 1950.

Quang cảnh của kinh Bãi Sậy (Bonard) nhộn nhịp với khu nhà thương mại dọc hai bên kinh, với dân thương hồ và thuyền buôn vận chuyển hàng hóa, nông phẩm từ khắp nơi đến.

Cầu Ba Miệng-Ba Chưn-Ba Cẳng


Cầu Ba Cẳng nhìn từ đường Trịnh Hoài Đức

Cầu Ba Cẳng có tên gọi địa phương tùy thời khác nhau như Khâm Sai, Ba Miệng, Ba Chưn nhìn từ đường Trịnh Hoài Đức (con đường này chạy thẳng ở cuối rạch Bãi Sậy, hướng về Bưu Điện Chợ Lớn Quận 5). Đi về phía phải của Cầu Ba Cẳng trong hình này vài chục mét là tới chợ Kim Biên ngày nay, còn về phía trái ra kinh Tàu Hủ. Hình này chụp khoảng đầu thập niên 1950, ngày nay cầu này không còn nữa. Cái cẳng trong hình này là cẳng đi xuống đường Yunnan, tức Vân Nam (sau 1955 là đường Vạn Tượng), còn hai cẳng kia thì bắc qua hai con đường hai bên rạch Bãi Sậy: bên trái xuống bến Bãi Sậy, bên phải xuống bến Nguyễn Văn Thành nơi đầu đường Cambodge (sau 1955 là đường Kim Biên).


Ghe neo dọc theo đoạn kinh Bãi Sậy, hình chụp đứng trên cầu thang Gò Công

Cầu Ba Cẳng ở Chợ Lớn, gần phía sau chợ Kim Biên nay không còn nữa. Cầu ở đầu đoạn rạch Bãi Sậy, nay lấp thành đường Bãi Sậy và Phạm Văn Khoẻ quận 6. Cầu Ba cẳng nằm ở khúc rẽ phải ra kênh Tàu Hủ, hai chân nằm ở bến Bãi Sậy và bến Nguyễn Văn Thành và chân kia ở bến Vạn Tượng. Đoạn cuối rạch này vẫn chưa lấp, và cầu tồn tại đến năm 1990 thì bị sập.
Saigon xưa nhiều kinh, rạch, ao hồ vừa có giá trị giao thương, vừa là chỗ thu nước tràn khi mưa lớn, triều cường. Người xưa (Pháp lẫn Việt) thiết kế hệ thống thoát nước Saigon – Chợ Lớn – Gia Định cho 500,000 dân để giảm thiểu lũ lụt. Ngày nay di dân từ khắp nơi nhất là từ Bắc, Bắc Trung, áp lực nhà cửa đem đến việc lấn chiếm, lấp, thay bằng cống hộp đã dẫn đến hậu quả “đường biến thành sông” mỗi khi mưa lớn kéo dài một hai giờ, tệ hại hơn nữa nếu đúng lúc triều cường.
Ngày nay rạch Bãi Sậy đã hầu như bị lấp hoàn toàn. Phía sau chợ Kim Biên vẫn còn một đoạn rạch rất ngắn khoảng 30m, rộng 3m, trước đổ ra thẳng kênh Tàu Hủ. Cầu Palikao trở thành đường Ngô Nhân Tịnh. Cầu Ba Cẳng đã sập, không còn và rạch phía sau chợ Kim Biên đã bị lấp. Cầu Palikao được người Pháp đặt tên theo một cầu gần Bắc Kinh, gọi là Bát Lý Kiều (cầu tám dặm), nơi liên quân Anh-Pháp vào năm 1860 đánh với quân nhà Thanh.


Cầu Ba Cẳng với ông Tàu bán gánh dạo

Đây là tấm hình hiếm hoi còn sót lại của cầu Ba Cẳng, một cây cầu chẳng có mấy quan trọng, nhưng nó đã trở thành một phần của lịch sử Sài Gòn – Chợ Lớn xưa, với cái tên nghe thật dân dã và cũng có lắm chuyện xưa liên quan đến nó, như chuyện “Dân chơi cầu Ba Cẳng” của nhà văn Trương Đạm Thủy.
Pont des 3 arches (Cầu Ba Cẳng) xây bởi công ty Brossard et Mopin (công ty này cũng xây Chợ Bến Thành ở Sài Gòn vào năm 1914). Nhà báo Nguyễn Văn Sâm và nhà bên vợ (em gái ông Trương Văn Bền) bỏ tiền đứng ra xây cầu.

Cầu Gò Công


Cầu Gò Công

Cầu có nấc thang cho người đi bộ bắc ngang kinh Bãi Sậy trên đường Gò Công.

Cầu Palicao (Palikao) – Cầu Ngô Nhân Tịnh


Cầu Palikao. Hình chụp ghe sắp đi qua vòm giữa cầu Palikao hướng về cầu Ba Cẳng. (cầu Palikao có 3 vòm)

Người Pháp đã đặt tên là Palikao (Pinjin Bālǐqiáo), có lẽ là do hình dáng của nó đã gợi cho họ hình ảnh của cây cầu Bát Lý Kiều ở bên Tàu. Palikao là phiên âm Pháp ngữ tên tiếng Hán “Bát Lý Kiều”, tức là Cầu 8 Dặm – Eight-Mile Bridge, một cây cầu lịch sử ở Bắc Kinh, nơi đã diễn ra trận chiến ác liệt giữa liên quân Anh-Pháp và khoảng 30.000 quân Trung Hoa trong cuộc Chiến tranh Nha phiến lần thứ hai, và họ đã chiếm được cầu này vào ngày 21-9-1860, dẫn tới chiếm được Bắc Kinh sau đó. Theo các sử gia, phía TQ tổn thất nặng nề, thương vong khoảng 25.000 quân trong khi phía Pháp chỉ bị thương vong 1.000 người.Cầu Bát Lý Kiều của Trung Quốc ngày nay :


Cầu Bát Lý Kiều, Baliqiao (Chinese: 八里桥; pinyin: Bālǐqiáo), Bắc Kinh (Trung Quốc)


Quang cảnh kinh Hàng Bàng (Bãi Sậy) nhìn từ trên cầu Palikao về phía cầu Gò Công, cầu Ba Cẳng

Ngày xưa dưới chân cầu Palikao có rạp chuyên hát bội Palikao, nhưng cũng có gánh cải lương dọn về đây. Vùng này có nhiều cửa hàng của người Tàu, có món ăn rất đặc biệt gọi là “hầm dỉ Triều Châu” cá mặn nổi tiếng ở Chợ Lớn.
Theo bác Nguyễn Thành Long trong ban quản trị Nghĩa Nhuận hội quán gần rạch Bãi Sậy, mà tác giả đã có dịp tiếp xúc, thì giữa cầu Ba Cẳng và cầu Palikao xưa kia có 5 kiosque bán trà, chuối, nước giải lao cho các tàu đi trên rạch Bãi Sậy. Cầu Palikao bị dẹp và trở thành đường Ngô Nhân Tịnh vào năm 2003, cùng khoảng thời gian cầu Ba Cẳng bị sập và phá bỏ hoàn toàn


Rạp Hát Palikao ngày xưa trên đường Ngô Nhân Tịnh.​

 

Cầu Lò Gốm

Cầu Lò Gốm bắc ngang rạch Lò Gốm ngày nay gần giao điểm với kinh Hàng Bàng.


Cầu Lò Gốm

Đây là đoạn kinh Hàng Bàng cuối cùng trươc khi trở thành đường Bến Lò Gốm.


Kinh Bãi Sậy ngày nay, nhìn từ cầu đi bộ Gò Công.

Cầu bắc ngang kinh Tẽ

Kinh Tẽ được đào vào năm 1905 bắt đầu từ sông Sàigòn đến cầu Chữ Y nhằm đáp ứng nhu cầu lưu thông của thương thuyền buôn bán vào rạch Tàu Hủ. Gọi là Tẽ bới kinh tẽ từ sông Sài Gòn. Kinh dài 4360m

Cầu Tân Thuận


Cầu Tân Thuận 1967

Cầu Tân Thuận 1 nối đường Huỳnh Tấn Phát quận 7 với đường Nguyễn Tất Thành – quận 4. Cầu dài 241 m, lòng cầu rộng 8 m, mỗi lề 1,25 m. Cầu được xây từ thời Pháp thuộc sau khi đào kinh Tẽ năm 1905. Cầu được sửa chữa lớn năm 1992. Năm 2005, cầu lại xuống cấp, Sở Giao thông Công chánh thành phố giao cho Công ty Freyssinet International at Compagnie của Pháp tiến hành sửa chữa, nâng cấp cầu. Năm 2008, cầu lại tiếp tục được sửa chữa để nâng tải trọng lên 30 tấn. Hiện nay, cầu cho phép các loại xe lưu thông một chiều từ quận 7 sang quận 4.
Cầu Tân Thuận đi xuống Phú Xuân, Nhà Bè chỉ có sau khi kinh Tẽ giáp nối sông Saigòn được đào thời Pháp khoảng 1905-06. Đoạn từ cầu chữ Y được đào song song với rạch Tàu Hủ người Pháp đặt tên là Canal de Doublement, được dịch ra là Kinh Đôi. Thời chưa có cầu, từ Saigon xuống Nhà Bè phải qua đò.
Cầu Tân Thuận liên hệ với chuyện tiểu trừ lực lượng Bình Xuyên của Bảy Viễn năm 1955.
Ngày 13 tháng hai năm 1955, quân lính của tướng Cao Đài Trịnh Minh Thế chính thức sát nhập vào quân đội Việt Nam Cộng Hòa, còn Trịnh Minh Thế nhận hàm thiếu tướng. Trong chiến dịch loại bỏ lực lượng Bình Xuyên, ông dẫn quân tiến đánh quân Bình Xuyên tập trung bên Cầu Tân Thuận.
Trịnh Minh Thế ngồi xe Jeep đậu dưới dốc cầu Tân Thuận chỉ huy quân đội Cao Đài Liên Minh vượt cầu đánh quân Bình Xuyên đang xuống xà-lan rút ra Rừng Sác. Lễ xuất quân tảo thanh Bình Xuyên của tướng Thế diễn ra trên bãi đất trống ở rìa Đồng ông Cộ, không xa mấy chợ Bà Chiểu.
Không có xe G.M.C. (loại xe chở lính của Mỹ viện trợ cho QLVNCH), Thế đã phải xung công xe chở heo để chở binh sĩ. Tại cầu Tân Thuận, lính Cao Đài mấy lần vượt cầu đều bị đánh bật lại. Chỉ huy quân Bình Xuyên ở bên kia cầu là Bảy Môn. Sau khi rút từ cầu Nhị Thiên Đường, cầu Chữ Y, cầu Rạch Ông, Bảy Môn tập trung quân số cố thủ cầu Tân Thuận chặn quân Cao Đài tràn qua. Ông kết hợp súng cối của bộ binh và đại liên các giang đỉnh trên Kinh Tẻ bắn xối xả vào hai chục xe heo chở đầy lính Cao Đài ở bên kia cầu.
Trong khi chỉ huy Tướng Trình Minh Thế bị một viên đạn carbin bắn tỉa bắn vào sau gáy. Vụ giết người này không bao giờ được làm sáng tỏ, một số người đổ lỗi cho phía Pháp, trong khi một số người khác cho rằng chính quyền Việt Nam Cộng hòa đã làm việc này. Hoàn cảnh cái chết của ông cũng gây nhiều tranh cãi, khi có nhiều thông tin khác nhau, thậm chí đối lập nhau về thời gian, địa điểm, vết thương gây nên cái chết của ông. Sau khi chết, tên ông được đặt cho con đường ở Quận 4 Sài Gòn cho tới năm 1976.

Kinh Đôi (Canal de Doublement)

Kinh Đôi được đào nổi tiếp Kinh Tẽ bắt đầu từ cầu chữ Y xuống đến sông Cần Giuộc khoảng 1896-8 song song với kinh Tàu Hủ nhằm đáp ứng nhu cầu thuận tiện hóa ghe thuyền chuyên chở nông phẩm từ miền Tây.
Cầu Nhị Thiên Đường là cây cầu bắc qua kênh Đôi, thuộc địa phận Quận 8 hiện nay. Cầu được xây dựng vào những năm 1925 là điểm nguồn của Quốc lộ 50 và được đổ bê tông theo kiến trúc hiện đại. Cầu này nối liền lưu thông từ Chợ Lớn sang Cần Giuộc, Bình Chánh.


Cầu Nhị Thiên Đường trên kinh Đôi

Kinh Vòng Thành-Canal de Ceinture.

Kinh này được đào năm 1875 theo quy hoạch của Coffyn, mục đích tối hậu là nối rạch Thị nghè (Arroyo de l’Avalance) với kinh tàu Hủ (Arroyo Chinois) thông qua rạch Chợ Lớn (không nên nhầm với Kinh Tàu Hủ) để hoàn thành đường nước bao bọc, biến Saigon Chợ Lớn thành một cù lao-Bắc có rạch Thị Nghè (Arroyo de l’Avalanche) ; Nam có rạch Bến Nghé (kinh Tàu Hủ) Arroyo Chinois; Đông có sông Saigon (rivière de Saigon) và Tây có Kinh Vòng Thành (Canal de Ceinture).
Theo báo cáo “Monographie de la Province de Gia-Định 1902”, kinh đào năm 1875, dài 7km, bề rộng 10m, sâu 3m, nhưng cho đến nay 1902, kinh chưa hề được xữ dụng vì nạn bùn lấp, vùng Phú Thọ đáy sông bùn lên cao hơn mực thủy triều.


Bản đồ 1962 với Kinh Vòng Thành (Bao Ngạn)

Khảo bản đồ Saigon Chợ lớn 1962, kinh Vòng Thành đầu nguồn từ chỗ giáp nước của Rạch Lò Gốm và rạch Chợ Lờn, cuối nguồn là rạch Cầu Kiệu gần cầu Công Lý – không phải là gần cầu Kiệu ở Phú Nhuận.
Kinh Vòng thành đã được thực hiện năm 1875, nhưng sau đó đã bị bùn lấp nhanh chóng, nên không được xử dụng thực tế (Monographie de la Province de Gia- Định 1902, trang 19). Một vài đoạn kinh vẫn còn có nước – như đoạn trong bản đồ chạy ngang đồn Cây Mai (bây giờ là đường Nguyễn thị Nhỏ).
Lò siêu ở sau đồn Cây Mai cũng dùng Kinh Vòng Thành để ra rạch Chợ Lớn. Nay rạch Kinh Vòng Thành đã cạn và lò siêu cũng thôi hoạt động (theo Vương Hồng Sển – Sàigon năm xưa 1960).


NHỮNG BỨC ẢNH MÀU HIẾM VỀ SÀI GÒN NĂM 1956​

Đường Lê Lợi.


Đường Trần Hưng Đạo.


Đường phố Sài Gòn.


Bãi để xe của rạp chiếu phim Đại Nam trên đường Trần Hưng Đạo.


Đền kỷ niệm trong Thảo Cầm Viên.


Hình ảnh Annam năm 1911 - Hình ảnh Việt Nam xưa & nay
36 hình ảnh về Sài Gòn năm 1990 của Jean-Michel Gallet
Những bức ảnh màu hiếm về Sài Gòn năm 1956
Ảnh hiếm về Giáng sinh ở Sài Gòn trước 1975​